Ouderenmis(be)handeling: horen, zien, maar niet zwijgen. Participatief onderzoek met senioren en professionals

Ouderenmis(be)handeling (OMB) wordt erkend als een wereldwijd probleem. De veronderstelling is dat met de toenemende vergrijzing, het langer thuis blijven wonen en de groeiende nadruk op zelfredzaamheid dit probleem in de toekomst zal vergroten (Bakker et al., 2018). Dit vraagt om een beleid waarin aandacht is voor de positie van ouderen als ‘actieve senioren’, een expliciete doelstelling in de beleidsnota van de Vlaamse Minister van Welzijn en Volksgezondheid (2019-2024) en het Vlaams ouderenbeleidsplan (2015-2020). Ondanks de toenemende aandacht, is OMB een topic dat nog steeds in de taboesfeer hangt. Het Federaal Kenniscentrum voor de Gezondheidszorg (KCE; Ricour et al., 2020) publiceerde recent een rapport met beleids- en praktijkaanbevelingen voor het verbeteren van de detectie en aanpak van OMB in België. Het rapport beschrijft o.m. het tekort aan onderzoek vanuit het perspectief van ouderen en de onwetendheid bij eerstelijnsprofessionals wat OMB is en hoe het bespreekbaar te maken bij ouderen.

Preventie en aanpak van OMB is essentieel. In Vlaanderen zijn tools voorhanden die kunnen helpen om OMB te detecteren en te signaleren (o.a. RITI, e-learning Domus Medica, stappenplan SEL Waasland). Er rust echter nog steeds taboe op de fase voorafgaand het signaleren en melden, namelijk het (h)erkennen van, én praten over en bespreekbaar maken van mis(be)handeling bij ouderen. Het is door de problematiek te herkennen en erover durven te spreken dat het taboe kan worden gebroken.

Professionals uit alle sectoren stoten op hindernissen om OMB te herkennen en bespreekbaar te maken. Naast een juiste herkenning door de omgeving van ouderen is het van belang dat ouderen zelf ook bewust zijn van het fenomeen OMB, de diversiteit aan verschijningsvormen en de gevolgen die het kan hebben. Voor een preventieve aanpak van OMB is het van belang dat ouderen hun eigen slachtofferschap (h)erkennen en dat zij bovendien geen drempel ondervinden om de ervaren gebeurtenissen bespreekbaar te maken. Onderzoek toont aan dat bijna de helft van de slachtoffers namelijk nooit praat over het misbruik met vrienden of familie, of doet geen melding aan een officiële instantie.

Het doel van dit project is om senioren en eerstelijnsprofessionals te sensibiliseren rond OMB door het te leren herkennen en (durven) bespreekbaar te maken. In dit PWO biedt de ontwikkeling van een methodiekbeschrijving van zogenaamde ‘open dialoogcafés’ als meerwaarde dat zowel senioren (inclusief mantelzorgers) als professionals op een laagdrempelige en interactieve manier met casuïstiek (samen) het thema exploreren (grenzen) herkennen. Door in dit PWO een lokaal laagdrempelig traject op te zetten door én voor ouderen (als ‘actieve senioren’), worden zij zich bewust van het feit dat zij ouder en kwetsbaarder worden en realiseren zij zich dat ook zij te maken kunnen krijgen met OMB.

Doelstellingen van het PWO zijn:

1. Het in kaart brengen van de actuele situatie inzake het (h)erkennen en bespreekbaar maken van OMB vanuit het perspectief van senioren.
2. Het ontwikkelen van een laagdrempelig traject om senioren te informeren en sensibiliseren zodat ze OMB sneller (h)erkennen en bespreekbaar maken.
3. Het faciliteren van een lokale implementatie met eerstelijnspartners m.b.t. een laagdrempelig sensibiliserend traject om de (h)erkenning en bespreekbaarheid van OMB bij senioren te vergroten.

De ontwikkeling van het traject gebeurt via een participatief ontwikkelonderzoek waarbij zowel senioren als eerstelijnsprofessionals continue worden betrokken via een aantal systematische stappen.