CoZelfTieners: Communicatie voor zelfsturing bij jonge tieners - UC Leu

Inzetten op zelfsturing is ‘hot’, zowel in de onderzoekswereld als in de praktijk van veel scholen. In dit onderzoeksproject zoomen we in op de betekenis van zelfsturing voor de leeftijdsgroep 10- tot 14-jarigen (PDF 1) en op het optimaliseren van de interactie tussen leerkrachten en jonge tieners over zelfsturing:

Onderzoeksvraag: Hoe kunnen we in samenspraak met jonge tieners en hun leraren een interactie-instrument ontwerpen dat hen uitdaagt om (1) samen te spreken en te reflecteren over zelfsturing en (2) samen een leeromgeving te creëren die zelfsturing bevordert’.

Het doel van het interactie-instrument is dus om samen met je leerlingen de rijkdom van zelfsturing te ontdekken en vervolgens ook samen leerkansen in de klas aan te grijpen om verder te groeien.

Dit instrument krijgt vorm op basis van de triade verkennen-verbinden-verrijken (PDF 2): (1) de verkenning van de eigen kijk van jonge tieners geeft een heel divers beeld van hoe zij zelfsturing ervaren; (2) het delen van deze verhalen werkt verbindend en schept mogelijkheden om vanuit gedeelde uitdagingen (3) samen te reflecteren over mogelijkheden tot verrijking op klasniveau. Via open en verbindende communicatie tussen leerkracht en leerlingen groeien we zo naar samensturing (PDF 3).

Het eerste jaar van het onderzoek (2020-2021) bestond naast literatuurstudie, uit een participatief onderzoek in 3 klassen (2 klassen basisonderwijs 3de graad en 1 klas 1ste graad secundair) aan de hand van de ‘photovoice-methodiek’ (PDF 4). In het tweede jaar (2021-2022) kozen we voor ‘collaboratief ontwerponderzoek’: leerkrachten uit 7 scholen (5 basisscholen 3de graad en 2 secundaire scholen 1ste graad) gingen met het ontwerp van het interactie-instrument aan de slag.

Het bijgestuurde ontwerp stellen we hier kort voor. Om zelf aan de slag te gaan, vind je meer toelichting in het document praktijkbundel (PDF 5), alsook enkele extra communicatietips (PDF 6).

Fase 1: Jezelf en anderen leren kennen op vlak van zelfsturing (PDF 5)

Wat doe ik om mijn doelen te bereiken? Deze vraag is het startpunt voor leerlingen om via foto’s hun stem te laten horen (photovoice), hun verhaal over zelfsturing te verkennen en te delen met klasgenoten en met de leerkracht. De puzzel ‘samen-sterk-sturen’ (meer info in PDF 4) ondersteunt leerkrachten en leerlingen om de verhalen te kaderen en een gezamenlijke taal te creëren over zelfsturing. Het brengt samen wat voor jonge tieners echt van belang is.

Fase 2: Samen in beweging rond gedeelde uitdagingen (PDF 5)

Om via interactie tot samensturing te komen, is een weg uitgetekend op basis van vier ontwerpprincipes die tegemoetkomen aan de noden van jonge tieners (zie ook PDF 1):

• Vertrekken van gelijkwaardigheid en veiligheid voor leerlingen, zodat iedere leerling zijn verhaal over zelfsturing kan inbrengen.
• Rekening houden met sociale competentie en sociale noden van leerlingen, omdat dit bijzonder betekenisvol is voor jonge tieners.
• Leerlingen aanzetten tot metacognitie, omdat dit een sterke hefboom is om te groeien in zelfsturing.
• Inzetten op autonomie, verbondenheid en competentie, de drie vitaminen voor motivatie, om er ook echt mee aan de slag te gaan.

Concreet betekent dit dat leerkrachten en leerlingen samen gedeelde uitdagingen verkennen om tot beter werken en leren te komen voor iedereen in de klas. Ze formuleren en visualiseren een concreet doel en bedenken samen mogelijke acties, die vervolgens uitgetest en ook weer samen geëvalueerd worden. Met andere woorden, je modelleert zelfsturing door in de praktijk samensturend aan de slag te gaan.