OPINIE. "Feminicide is het eindpunt van ons maatschappelijk falen"

Feminicide is geen individueel drama, maar een collectief falen. Het is het resultaat van structurele ongelijkheid, hardnekkige stereotypen, patronen van dominantie en dwingende controle, en een cultuur van straffeloosheid. Preventie is een gedeelde verantwoordelijkheid. Van ons allemaal.

Op 25 november, de Internationale Dag tegen Geweld tegen Vrouwen en het startpunt van de jaarlijkse 16-daagse campagne, herdenken we in België en wereldwijd de vele slachtoffers van partnergeweld. Bijzondere aandacht gaat daarbij naar feminicide, een actueel, stijgend en driest lot dat vrouwen ondergaan. Achter elk cijfer schuilt een vrouw met een verhaal. Een moeder, een dochter, een collega, een vriendin. Feminicide is niet zomaar een misdrijf. Het is het meest extreme eindpunt van een proces van controle, isolatie en geweld, dat zich vaak al jarenlang ontwikkelt. Ook mannen maken het mee, maar zelden, het is nodig de realiteit onder ogen te zien.

Van incident naar patroon

Recente Belgische onderzoeksanalyses tonen hoe belangrijk het is om feminicide als een proces te begrijpen. Het gaat niet om één geïsoleerde gebeurtenis, maar om een reeks signalen die samen een patroon vormen. Door die signalen, die vaak al optreden bij de start van een zogezegd dolverliefde koppelrelatie, vroegtijdig te herkennen en op te volgen, kan escalatie worden voorkomen. Wetenschappelijke inzichten en internationale praktijkvoorbeelden bevestigen dat een gestructureerde risico-inschatting het verschil kan maken.

Stalking als vroege rode vlag

Eén van de nog te vaak onderschatte, maar significante voorspellers in feminicidedossiers is stalking. Dit gaat niet enkel om fysiek volgen, maar ook om digitale surveillance, manipulatie, dreigende communicatie of het misbruiken van kinderen om controle uit te oefenen. Dit patroon is typerend een vorm van dwingende controle. En kinderen nemen dit mee in hun latere relaties, zij leren hoe je omgaat met de ander door het bij hun ouders te zien en er zelf slachtoffer van te zijn. Door stalking en alle toepassingen van dwingende controle vanaf de eerste signalen door deskundigen te laten analyseren en gepaste begeleiding te bieden, kunnen we het risico op escalatie aanzienlijk verkleinen.

Familicide–suïcide: een extreme en onderschatte variant

Naast partnerdoding bestaat er ook de dramatische variant van familicide-suïcide, waarbij niet enkel de (ex-)partner, maar vaak ook kinderen slachtoffer worden en de dader zichzelf daarna van het leven berooft. Hoewel zeldzaam – enkele gevallen per jaar in België – gaat het telkens om tragedies met een enorme maatschappelijke impact voor de nabestaanden en voor de samenleving. Internationaal onderzoek bevestigt dat vooral mannelijke daders betrokken zijn, vaak tussen 30 en 50 jaar, met een voorgeschiedenis van relationele spanningen, financiële problemen en soms psychische stoornissen. Ook hier is er bijna altijd sprake van een aangekondigde dood in subtiele en later expliciete signalen.

De modus operandi is vaak een vuurwapen, maar ook messen of vergiftiging komen voor. Opvallend is dat ongeveer de helft van de familicides gevolgd wordt door een zelfdoding. Deze subgroep toont hoe nauwe verwevenheid bestaat tussen partnergeweld, psychologische crisis en suïcidaliteit. Het wijst op de nood aan een geïntegreerde preventieve aanpak, waarin huiselijk geweld, stalking en suïcidepreventie niet los van elkaar worden gezien. Verontrustend zijn verder de zelfdodingen van slachtoffers, een verdoken vorm van moord door de partner die het slachtoffer zo ver drijft dat er geen uitweg is of onder dwang het slachtoffer zich van het leven laat beroven. Deze casussen van moord blijven vaak onder de radar en worden als spijtige zelfdoding geklasseerd.

Waar staat de uitvoering van de Feminicidewet?

De Stop-Feminicidewet (2023) is volop in uitvoering. Beloftevol zijn het in kaart brengen van de feminicides, de systematische risicotaxatie, gespecialiseerde opleiding van politie en justitie, en snelle beschermingsmaatregelen. Checklists en instrumenten zijn nodig, maar alleen effectief als ze ingebed zijn in een bredere aanpak en vooral wanneer er een gedeelde aanpak en werkwijze hiervan is over diensten, bevoegdheden en regio’s heen.

Elke dag telt om dit te implementeren, het redt mensenlevens. Er moet niet te lang meer gedraald worden om te bepalen wat bij wiens bevoegdheid hoort of waarom elk beleidsniveau een aparte tool behoeft. Er is werk genoeg aan de winkel om nu een versnelling hoger te schakelen. Dat betekent ook één gezamenlijke opleiding voor politie, justitie, hulpverlening en gezondheidszorg, maar ook voor onderwijs en economische sectoren rond dynamieken van partnergeweld en feminicide, over genderbewustzijn, rode vlaggen voor fataal partnergeweld zoals stalking en dynamieken van controle.

Daarnaast is gecoördineerde opvolging van signalen over alle bevoegdheidsdomeinen heen cruciaal, met slimme, digitale en juridisch gewaarborgde informatie-uitwisseling. Specialistische expertise binnen interdisciplinaire teams kan complexe dossiers vroegtijdig analyseren. Hier wachten we op met veel ongeduld en ambitie. De puzzelstukken liggen er, ze moeten nog beter in elkaar geklikt worden.

Herdenken is niet genoeg, we moeten voorkomen

Op 25 november kleuren gebouwen oranje, worden campagnes gelanceerd en herdenken we de slachtoffers. Maar herdenken is niet genoeg. We moeten voorkomen. Preventie vraagt om een gedeelde verantwoordelijkheid. Van beleidsmakers die investeren in opvang en begeleiding. Van media die zorgvuldig berichten. Van burgers die niet wegkijken, maar hun bezorgdheid durven uiten.
Feminicide en familicide zijn in vrij hoge mate voorspelbaar. Tools zijn klaar voor implementatie gebaseerd op wetenschappelijke kennis en toepasbaarheid. De samenwerking kan beter en investering in de toekomst van vrouwen, koppels en generatie is een must. Dit is geen luxe, maar een dringende opdracht – voor ons allemaal.