Lezen met begrip: een collaboratief onderzoek naar kritische succesfactoren voor krachtig onderwijs begrijpend lezen in de 2e en 3e graad lager onderwijs

Probleemstelling
Goed begrijpend kunnen lezen vormt een van de belangrijkste vaardigheden van deze eeuw (Van den Branden, 2015). Het is een belangrijke voorwaarde om te kunnen functioneren in onze snel veranderende (kennis)maatschappij: sterk zijn in lezen betekent via lezen kunnen blijven leren.
Uit recent onderzoek blijkt echter dat leerlingen in het Vlaamse lager onderwijs gemiddeld genomen achteruitgaan op het vlak van leesvaardigheid. In het PIRLS-onderzoek2 van 2016 scoren Vlaamse leerlingen van het vierde leerjaar beduidend slechter voor begrijpend lezen dan 10 jaar eerder. Bovendien scoren ze beduidend slechter dan leeftijdsgenoten in andere landen. De gemiddelde prestaties voor begrijpend lezen dalen in Vlaanderen van 547 punten (2006) naar 525 punten (2016) en Vlaanderen is hiermee de sterkste daler binnen West-Europa. Vergelijkbare resultaten komen naar voor in PISA 2015 en de peiling Nederlands van 2013. Er zijn meerdere verklaringen voor deze achteruitgang, waaronder een verlaging van de instructietijd voor begrijpend lezen op school en een verminderd leesplezier bij leerlingen. Bij de aanbevelingen voor de lerarenopleiding komt terug dat de vakdidactische competenties van leraren versterkt kunnen worden en dat goed leesonderwijs vraagt om pedagodical content knowledge.
In dit PWO-onderzoek focussen we op dit laatste knelpunt: resultaten van vakdidactisch onderzoek en vakdidactische principes om het leesonderwijs te versterken vinden moeilijk hun weg naar de klaspraktijk. In de praktijk merken we immers dat begrijpend lezen nog steeds vaak wordt gereduceerd tot een lesje begrijpend lezen' (uit de handleiding) waarbij een tekst (uit het tekstboek) voorligt waarover de kinderen een aantal vraagjes (in het werkboek) moeten beantwoorden. Om kinderen sterk te maken in lezen met begrip is echter een krachtigere leeromgeving nodig. Lezen met begrip vraagt om veel meer: cognitieve vaardigheden, alsook belangrijke 21 ste -eeuwse sleutelcompetenties5. Op deze manier sluiten we aan bij de vraag naar 'vakdidactisch onderzoek om ons onderwijs in begrijpend lezen te versterken' (De Fraine, 2018). Hoe komt het dat veel leerkrachten het moeilijk vinden om krachtig onderwijs begrijpend lezen te realiseren? Welke drempels ervaren zij? Wat zijn mogelijke oplossingen? Wat zijn kritische succesfactoren? Om deze vragen te kunnen beantwoorden, is het noodzakelijk om nauw samen te werken met leerkrachten uit het werkveld.
Doelstelling, doelgroep, activiteiten en verwachte resultaten PWO-project
Doel van dit PWO-onderzoek is om samen met leerkrachten van de tweede en derde graad lager onderwijs in twee professionele leergemeenschappen aan de slag te gaan om ervaren drempels en succesfactoren bij lessen begrijpend lezen te onderzoeken (cf. vraag naar 'vakdidactisch onderzoek om onderwijs in begrijpend lezen te versterken', De Fraine, 2018).
We zetten hiertoe een traject van 1,5 jaar op, met een mix van collaboratieve werkvormen (nl. 'good didactical practices' lezen met begrip analyseren, collegiale observatie, intervisie, coaching, met als einddoel de leerkrachten sterker te maken als expert en coach 'lezen met begrip' binnen hun klas en school (inktvlekprincipe). Dat levert de volgende resultaten op (zie ook verder, sectie 7): een toegankelijk online raadpleegbaar didactisch kader 'lezen met begrip' waarin drempels bij lessen begrijpend lezen gevisualiseerd zijn; inspirerende materialen om met deze drempels in de klas en in de school om te gaan; relevante literatuur over ervaren drempels bij lessen begrijpend lezen, good practices lezen met begrip; een coachingskader en -protocollen waarin het verloo de doelstellin en het coachin s roces beschreven staan.